Filosofie met kleuters, kan dat dan? Jazeker, juist kleuters met een ontwikkelingsvoorsprong hebben al de vaardigheden om op een abstract niveau na te denken. Ze genieten ervan een begrip of concept zoals vriendschap of ‘de baas zijn’te onderzoeken. In dit blogartikel krijg je tips om hermee een start te maken.
Filosoferen met kleuters
Juf… Weet je wat ík me nou afvraag….
Papa, waarom…..
Mama, hoe kan het nou dat….
Honderd-en-één vragen weten kleuters je te stellen; in de kring, tijdens het spelen, op weg naar de bakker, achterin de auto. Bij sommige kinderen lijkt de bron van vragen onuitputtelijk!
Slimme kleuters zijn nieuwsgierig, taalvaardig en denken vaak al na over levensvragen. Prachtig om met de kleuters te filosoferen over allerlei boeiende vragen. Het gaat daarbij om analyseren, luisteren naar elkaar, verwonderen, ruimte voor ieders kijk op de dingen, doordenken, ideeën uiten, elkaar en jezelf leren kennen.
Filosofie gaat niet alleen over gewichtige levensvragen zoals ‘wat gebeurt er als je doodgaat’ maar juist ook over het verkennen van alledaagse situaties: Kun je boos zijn op iemand die je lief vindt? Zou het leuk zijn om prins (-es) te zijn? Wanneer is een tekening af? Dergelijke vragen leveren vaak de mooiste gesprekken op!
Denkwolken of een Vragenboom
Kinderen bedenken zelf genoeg vragen om het hele jaar over te kunnen filosoferen! Het is handig als je voor deze vragen een mooie ‘parkeerplaats’ maakt in je groep. Denk aan een aantal wolken van papier op het prikbord, of een grote denkboom aan de muur. Stelt een kind een vraag die interessant is om samen te bespreken, maar het geen goed moment om dit direct te doen, schrijf of hang deze dan op. Later kun je er dan op terugkomen.
Wanneer je op deze manier vragen noteert, laat je op een zeer concrete manier zien dat je vragen stellen waardeert en dat je de kleuters serieus neemt. Zo stimuleer je de nieuwsgierigheid en het stellen van goede vragen.
Begeleiding van het gesprek
Het begeleiden van een filosofisch gesprek is een kunst apart, iets wat je je eigen moet maken. Belangrijkste tips voor startende filosofie- begeleiders 😉
- maak sfeer door een vast ritueel: steek een kaarsje aan, zet een denkhoed op, zet de denkbeer op zijn stoel in de kring of bedenk iets dergelijks
- introduceer de vraag, en ondersteun de vraag met een verhaal, een beeld of concreet materiaal
- begeleid het gesprek door het gebruiken van allerlei gesprektechnieken: luister, reageer non-verbaal, geef beurten, vat samen, vraag dóór, herhaal de beginvraag, vraag je hardop iets af, etc
- GEEF GEEN ANTWOORDEN 😉
- rond af door de belangrijkste gedachten samen te vatten en er iets van op te schrijven of te tekenen
- evalueer ook het proces en geef kinderen een compliment zoals: Goed nagedacht! Wat een denkwerk was dat! Wat hebben jullie fijn naar elkaar geluisterd…
Review: Kan niet Bestaat niet
Het is fijn om naast de vragen van de kinderen ook een bron/ boek bij de hand te hebben. Ik gebruik daarvoor al langere tijd de Praatplaatjes van Fabien van den Ham, bekend met de website filosovaardig.nl
Gemakkelijk te gebruiken, de vragen zijn fijn en divers. En, niet onbelangrijk, bij iedere vraag zijn graafvragen bedacht om je handvatten te geven tijdens het filosofisch gesprek. Ook vind ik het prettig dat bij elke vraag een aantal praatplaatjes horen, zodat de kleuters houvast hebben om over te praten en te denken.
‘Kan niet bestaat niet’
Er is nu ook een boek uitgebracht om werk te maken van filosofie met kleuters: Kan niet bestaat niet. Het boek staat op zichzelf maar kan ook prima samen met de Praatplaatjes worden gebruikt. Ik heb een exemplaar opgestuurd te gekregen en geef jullie er graag een review over:
Na een korte en praktische inleiding over filosoferen met kleuters volgen 11 lessen waarbij je aan de hand van een gedicht of verhaal gaat filosoferen over thema’s zoals doorzetten, de baas zijn, of leren.
Elke les start met een verhaal of een gedicht. De verhalen en gedichten zijn grappig, duidelijk en toegankelijk. Ze zorgen voor een goed uitgangspunt voor het gesprek.
=> Het verhaal bij het thema ‘de baas zijn’ gaat over Kowim de Koning, die ervaart dat hij toch niet altijd de baas is, bijvoorbeeld als hij te hard rijdt en staande wordt gehouden door de politie…
Na elk verhaal/gedicht volgen praattips. Wat ik erg fijn vind zijn de graafvragen die bij elk thema zijn toegevoegd.
=> Voorbeelden van graafvragen bij het thema ‘leren’:
Kun je ook niets leren? Hoe doe je dat?
Wanneer ben je klaar met leren?
Ook vind ik het prettig dat er bij elk verhaal wordt gewerkt met concreet materiaal of plaatjes
=> In een les over ‘wat kun je tellen’ neem je allerlei dingen mee die al dan niet telbaar zijn: een doosje lucifers, een fles water, een pot zand etc.
Bij elke les is er een doe-opdracht waarbij kleuters actief aan de slag gaan met bijvoorbeeld drama, een knutselopdracht, een tekening of collage.
Tot slot lees je bij elke les een aantal mooie uitspraken van kinderen over dit onderwerp. Zo kun je al een beetje proeven hoe een gesprek met kleuters kan verlopen.
Tot slot
Of je nu wel of niet gebruik wil maken van materialen, geef het filosoferen met kleuters eens een kans! Laat je verrassen door de fantasie, creativiteit, denkwijze en nieuwsgierigheid van de kinderen.
Kijk voor nog meer inspiratie op: